Leczenie niepłodności

Co to jest niepłodność i kiedy ją rozpoznajemy?

O niepłodności mówimy gdy po roku regularnego współżycia bez zabezpieczeń kobieta nie zachodzi w ciąże. Definicja ta dotyczy oczywiście tzw. “statystycznej pary” starającej się o ciążę. Ze 100 par starających się o ciąże ok. 90% zakończy te starania powodzeniem w ciągu 2 lat (80% w pierwszym roku). 10% par to grupa, u której rozpoznajemy niepłodność. Osoby w wieku po 35 a szczególnie 40 roku życia zwykle wcześniej niż po upływie roku starań zgłaszają się po poradę. Wiek sam w sobie jest jednym z głównych czynników warunkujących płodność.

Jakie są przyczyny niepłodności?

Przyczyny niepłodności dzielimy na czynniki: męski, żeński i niepłodność wspólną. Czynnik męski to zwykle spadek zdolności do zapłodnienia przez plemniki. Czynnik żeński obejmuję: przyczyny mechaniczne (niedrożne bądź nieprawidłowo funkcjonujące jajowody), hormonalne (których efektem jest brak bądź nieprawidłowy przebieg owulacji),immunologiczne.

Na czym polega niepłodność immunologiczna?

Jest to stosunkowo rzadko spotykany stan, w którym w ustroju kobiety i/lub mężczyzny wytwarzane są cząstki odpornościowe (przeciwciała) powodujące osłabienie aktywności plemników i utratę zdolności do zapłodnienia. W takich przypadkach może również ulec zaburzeniu proces implantacji rozwijającego się zarodka w obrębie macicy bądź rozwój wczesnej ciąży. Diagnostyka obejmuje badanie różnorodnych grup przeciwciał w surowicy krwi. W leczeniu stosuje się szczepionki przygotowywane z surowicy partnera, farmakoterapię. W wielu przypadkach rozważa się zapłodnienie in-vitro.

Na czym polega diagnostyka niepłodności?

Jest to szereg badań obejmujących obojga partnerów. Okres diagnostyki powinien być ograniczony do względnie krótkiego czasu co w praktyce oznacza 2 cykle miesięczne. W tym okresie wykonuje się następujące badania:

badanie nasienia
badania hormonalne, immunologiczne w tym test po stosunku
ocenę owulacji
ocenę drożności jajowodów
diagnostykę endoskopową

Czy tylko specjalistyczne badanie może stwierdzić brak owulacji?

Dla kobiety zwiastunem owulacji jest obecność charakterystycznego śluzu przed połową cyklu. Popularne mierzenie temperatury informuje tylko o wystąpieniu w danym dniu owulacji nie daje jednak możliwości oceny jakości tej owulacji.

W jaki sposób bada się drożność jajowodów?

Badanie wykonuje się w I fazie cyklu pomiędzy końcem miesiączki a owulacją. Polega na wstrzyknięciu kontrastu za pomocą przyrządu umieszczonego w szyjce macicy. Kontrast wypełnia szyjkę, jamę macicy oraz jajowody. W tym czasie wykonuje się serię zdjęć radiologicznych. Drożność jajowodów można również ocenić wzrokowo w czasie laparoskopii diagnostycznej.

Na czym polega badanie nasienia?

Podstawowym badaniem sprawdzającym płodność mężczyzn jest badanie nasienia. Badanie wykonuje się po 4 dniowej abstynencji seksualnej. W celu jego wykonania mężczyzna musi dostarczyć nasienie uzyskane podczas masturbacji w domu albo w gabinecie lekarskim. Nasienie powinno być przechowywane w temperaturze zbliżonej do temperatury ciała i jak najszybciej dostarczone do badania. Jeżeli nasienie nie zostanie zbadane w przeciągu 30 min, ani nie będzie trzymane w temperaturze 37stopni, to znaczna część odsetka plemników może obumrzeć albo zmniejszyć swoją żywotność. Badanie nasienia powinno wykazać zaburzenia związane z liczbą, ruchliwością i innymi nieprawidłowościami plemników i płynu nasiennego. Zmniejszona liczba plemników nie powinna być traktowana jako ostateczne rozpoznanie niepłodności, a raczej jako czynnik sygnalizujący problem z płodnością. Obecnie uważa się, że ilość poniżej 20 milionów plemników w mililitrze uznawana jest za nieprawidłową, niemniej ciąża jest czasem możliwa nawet przy tak małych ilościach plemników.

Test po stosunku płciowym.

Test po współżyciu płciowym, stosowany jest do oceny aktywności plemników w śluzie szyjkowym w pewnym odstępie czasowym po odbytym stosunku. Test powinien być poprzedzony badaniem nasienia. Aby wykonać to badanie, kobieta jest proszona o zgłoszenie się do gabinetu lekarskiego ok. 10-14 godzin po stosunku w dniu tuż przed spodziewaną owulacją. Pobrany śluz z szyjki macicy jest badany pod mikroskopem. Ocenia się liczbę oraz ruchliwość plemników. Test jest nieprawidłowy, jeśli w śluzie nie ma plemników lub nie poruszają się. Wynik prawidłowy polega na stwierdzeniu, co najmniej 6 aktywnych plemników w polu widzenia mikroskopu x 400. Obecność prawidłowej liczby ale nieruchomych plemników może świadczyć o przyczynie immunologicznej. Należy również wykluczyć czynnik zapalny. (wykonać posiew z kanału szyjki macicy).

Biopsja jąder.

Czasami w przypadkach braku plemników w nasieniu i normalnego poziomu FSH we krwi wykonywana jest biopsja jąder, która polega na pobraniu wycinka tkanki podczas znieczulenia ogólnego i dalej badania histopatologicznego dla wykazania obecności lub braku komórek plemnikotwórczych w jądrach.

Jak leczymy niepłodność?

Leczenie niepłodności to szereg metod mających na celu przywrócenie płodności obojga partnerów. W przypadkach par gdzie znana jest bądź domniemana przyczyna niepłodności jest ukierunkowane na zmianę istniejącej nieprawidłowości. Wsród stosowanych metod należy wymienić:

poprawę ogólnego stanu ginekologicznego kobiety
poprawę ogólnego stanu zdrowia mężczyzny i poprawę jakości nasienia
uzyskanie cykli owulacyjnych
zastosowanie metod rozrodu wspomaganego

Co to jest inseminacja?

Jest to stosunkowo prosty zabieg polegający na podaniu najlepiej w dniu spodziewanej owulacji laboratoryjnie przygotowanych i aktywowanych plemników. Jest to zabieg bezbolesny. Plemniki podane są wprost do macicy cieniutkim cewnikiem. Po krótkim odpoczynku pacjentka udaje się do domu.

Na czym polegają metody rozrodu wspomaganego?

Metody te zwane zapłodnieniem in-vitro polegają na połączeniu poza ustrojem kobiety pobranych komórek jajowych z plemnikami partnera. W ciągu 24 godzin powinno dojść do zapłodnienia jajeczek. Po kilku dniach (najczęściej po 2) jeżeli zarodki rozwijają się prawidłowo można wykonać zabieg wprowadzenia zarodków do macicy.

Z jakich etapów składa się zapłodnienie in-vitro?

Metoda ta składa się z następujących etapów:

przygotowania
stymulacji hormonalnej
pobrania komórek jajowych
części embriologicznej
podania zarodków
oczekiwania

Na czym polega przygotowanie? W tej fazie u obojga partnerów wykonuje się badania laboratoryjne oceniające ich stan zdrowia oraz pomagające wyborze najlepszego wariantu zapłodnienia in-vitro. W fazie tej rozpoczyna się niekiedy przyjmowanie leków wspomagających, pomocnych w trakcie właściwego cyklu.

Na czym polega stymulacja hormonalna?

Ma ona na celu spowodowanie wzrostu odpowiedniej liczby pęcherzyków w jajnikach. Uzyskuje się to poprzez codzienne przyjmowanie leków w formie iniekcji od pierwszych dni cyklu przez okres okoó 8-10 dni. W tym czasie pacjentki zgłaszają się na wizyty kontrolne.

Jak wygląda pobranie komórek jajowych?

Jest to stosunkowo krótki zabieg wykonywany w znieczuleniu ogólnym. Jajniki nakłuwa igłą przez sklepienie pochwy pod kontrolą USG. W płynie z pęcherzyków poszukuje się komórek jajowych. Po krótkim odpoczynku pacjentka udaje się do domu.

Na czym polega część embriologiczna?

Jest to szereg czynności laboratoryjnych prowadzących do zapłodnienia i dalszego rozwoju zarodków. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie zabiegu mikromanipulacji polegającego na wstrzyknięciu do każdej komórki jajowej pojedynczego plemnika.

Na czym polega podanie zarodków?

Przypomina to właściwie inseminację. Za pomocą specjalnego cienkiego cewnika zarodki wstrzykuje się do jamy macicy. Zabieg powinien być wykonany jak najbardziej delikatnie.

Dlaczego podaje się kilka zarodków?

Dlatego, ze po wprowadzeniu zarodków do macicy większość z nich nie zagnieżdża się
i w związku z tym nie może się rozwijać. Dla uniknięcia ryzyka ciąży mnogiej nie podaje się jednorazowo więcej niż 2-3 zarodki. Obecnie dąży się do ograniczenia liczby podawanych zarodków.

Co się dzieje w fazie oczekiwania?

W tym czasie pacjentka otrzymuje leki wspomagające implantacje i rozwój wczesnej ciąży. Po 10-12 dniach od podania zarodków wykonuje się test ciążowy

Czy na niepłodność ma wpływ tryb życia?

Ma i zazwyczaj dotyczy to panów. Siedzący tryb życia, bark ruchu, nikotynizm, szkodliwe warunki pracy ( wysokie temperatury, promieniowanie elektromagnetyczne, metale ciężkie itp.), zła dieta często może być przyczyną tak zwanej niepłodności niewyjaśnionej. Może również to wpływać na zmiany w budowie i ruchliwości plemników. U pań nie ma takiego znaczenia tryb życia raczej wpływ na niepłodność mają wszelkie przebyte infekcje dróg rodnych i choroby immunologiczne.
Mężczyzna, który chce być płodny powinien unikać alkoholu, papierosów oraz jakichkolwiek leków, które mogłyby niekorzystnie wpłynąć na jakość nasienia czy zmniejszyć sprawność seksualną. Odpowiedni wypoczynek, średnio nasilone ćwiczenia fizyczne, zdrowa dieta niskotłuszczowa, a bogata w produkty pełnoziarniste, owoce, czy warzywa – to główne zalecenia. Mężczyźni z nadwagą powinni zrzucić zbędne kilogramy. Ci, którzy ćwiczą wyjątkowo intensywnie, powinni trochę zwolnić tempo, (ale nie przestawać ćwiczyć zupełnie). Witamina C poprawia wchłanianie w przewodzie pokarmowym takich związków jak cynk, miedź, potas, wapń, a jednocześnie poprawia żywotność i przeżywalność plemników. Może również zapobiegać zlepianiu się plemników. Witamina E, anty-utleniacz, poprawia płodność u mężczyzn z normalną ilością plemników, ale z jednoczesnym dużym stężeniem wolnych rodników we krwi i w płynie nasiennym. Witamina C jest też anty-utleniaczem. Mężczyźni z niskim poziomem cynku w organizmie mogą przyjmować dodatkowo cynk w tabletkach. Korzyści ze stosowania preparatów ziołowych, takich jak żeńszeń, nie zostały udowodnione. Należy unikać przegrzania jąder, dlatego mężczyźni powinni raczej rezygnować z gorących kąpieli czy sauny. Chociaż wyniki obecnie prowadzonych obserwacji wykazują brak zaburzeń płodności przy noszeniu ciasnej bielizny albo spodni, to jednak noszenie luźniejszych ubrań nie zaszkodzi. W celu zapobiegania zmniejszeniu ilości plemników w ejakulacie, należy ograniczyć ilość stosunków seksualnych do jednego, co dwa, trzy dni, z wyjątkiem okresu, kiedy kobieta jajeczkuje.
Ostatnie badania mówią o tym, że odbywanie stosunków codziennie, albo nawet kilka razy dziennie, na dwa dni przed i w dzień owulacji poprawia odsetek ciąż. Chociaż liczba plemników jest wtedy zmniejszona w ejakulacie, to stale odnawiany zapas plemników ma znacznie większe szanse na wnikanie do śluzu i zapłodnienie komórki jajowej. W takim ujęciu zapładnianie nie jest procesem jednorazowym a ciągłym. Kobiety, które palą jedną albo więcej paczek papierosów dziennie oraz te, które rozpoczęły palenie przed ukończeniem 18-ego roku życia znajdują się w grupie ryzyka niepłodności. W porównaniu z kobietami niepalącymi i tymi, które rzuciły palenie, kobiety wypalające 20 papierosów dziennie maja o 20% mniejsza szanse na zajście w ciążę. Również potwierdzono związek pomiędzy spożyciem kofeiny a niepłodnością. Kofeina znajduje się nie tylko w kawie, ale również w herbacie, wielu zimnych napojach, czekoladzie oraz w sporej liczbie powszechnie stosowanych leków. Nawet niewielkie spożycie alkoholu (np. pięć drinków tygodniowo) może zaburzać płodność oraz wywiera szkodliwy wpływ na rozwijający się płód. Częsta irygacja pochwy może zaburzyć płodność poprzez zaburzenie biocenozy tj. składu bakteryjnego pochwy i zwiększanie ryzyka procesów zapalnych narządów rodnych. Seksualne zachowania, takie jak stosunki płciowe z wieloma partnerami, niestosowanie prezerwatyw, odbywanie stosunków podczas krwawienia miesięcznego prowadzi do wzrostu ryzyka zakażenia mikroorganizmami przenoszonymi drogą płciowa, co może spowodować rozwój zakażenia miednicy mniejszej prowadząc w efekcie do niepłodności lub ryzyka ciąży pozamacicznej.